ΘΕΩΡΙΕΣ ΧΩΡΟΥ ΚΑΙ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

Στο πρώτο μέρος του μαθήματος επιχειρείται η ερμηνευτική προσέγγιση των θεμελιωδών χαρακτηριστικών των εγκαταστάσεων τέχνης (installation art) καθώς εξετάζονται συγκεκριμένα έργα τέχνης από την αρχή του 20ου αιώνα έως τώρα τα οποία αναφέρονται στις διαφορετικές εννοιολογήσεις περί χώρου. Ερευνώνται αφενός οι τρόποι ενσωμάτωσης έργων στον φυσικό ή αρχιτεκτονικά δομημένο χώρο στο οποίο και παρουσιάζονται, συνήθως στα πλαίσια μιας έκθεσης, και αφετέρου η σύνδεση τους, με το αντιληπτικό πεδίο δράσης του θεατή και με τις εκάστοτε συμπαραδηλώσεις (context) του «τόπου» δημιουργίας τους. Τα παραδείγματα αυτά χρησιμοποιούνται περιπτωσιολογικά (νοούμενα ως ενδεικτικά αρχέτυπα της νεωτερικής κατάστασης) για να τεθούν ερωτήματα σχετικά με το σύνθετο ζήτημα του «χώρου» και τις διαφορετικές του εκφάνσεις. Μέσω διαλέξεων ερμηνεύονται σημαντικά έργα, ως ενδεικτικές περιπτώσεις. Το μάθημα δεν επικεντρώνεται μόνο στην ιστορική ερμηνευτικού τύπου προσέγγιση των παραπάνω έργων τέχνης αλλά θα επεκταθεί και σε συγγενείς θεωρητικές κατασκευές περί χώρου στο επίπεδο της φιλοσοφίας, της κοινωνιολογίας, της θεωρίας της ανθρωπολογίας και της αισθητικής: Η φυσική και μεταφυσική έννοια του χώρου, οι φαινομενολογικές θεωρήσεις της χωρικότητας, εντοπιότητας και σωματικής εμπειρίας, οι ψυχαναλυτικές θεωρήσεις του υποκειμένου σε σχέση με τον χώρο που καταλαμβάνει, κοινωνικές, τεχνολογικές, πολιτικο-γεωγραφικές εφαρμογές της έννοιας του χώρου όπως και αισθητικές θεωρήσεις του χώρου καθώς και της αναπαράστασής και αντίληψής του αποτελούν σημεία αναφοράς του μαθήματος. Η θεωρητική κατασκευή αφηρημένων εννοιών περί χώρου δεν συμβάδισε ωστόσο μόνο με την επανεξέταση γλωσσικών νοηματοδοτήσεων, αλλά οδήγησε ταυτόχρονα στη δημιουργία νέων τρόπων θεώρησης της πραγματικότητας, των οποίων εκφάνσεις αποτελούν συγκεκριμένα έργα τέχνης. Η εξέταση των θεωριών αυτών επιχειρείται στη βάση κριτικής ερμηνείας πρωτότυπων κειμένων που διεξάγεται ως προφορική παρουσίαση κατά ομάδες. Το μάθημα διεξάγεται με σειρά διαλέξεων, ομαδικών προφορικών παρουσιάσεων και τελικής εργασίας η οποία και θα πρέπει μέσα από την ανάπτυξη υπόθεσης εργασίας και ανάλογη ερμηνευτική επιχειρηματολογία να απαντά σε συγκεκριμένα ερωτήματα τα οποία αναπτύχθηκαν κατά τη διάρκεια του μαθήματος. 

Θεματικές Ενότητες: 

1.- Η ανάπτυξη των μετα-ιμπρεσιονιστικών «ατμοσφαιρικών» εκθέσεων και η δημιουργία οπτικών συνόλων στις «Νυμφαίες» του Claude Monet και στο ατελιέ του Constantin Brancusi. 

2.- Η «δυναμική θέαση» στα αρχιτεκτονικά περιβάλλοντα στο έργο του Piet Mondrian και Theo Van Doesburg. 

3.- Η αυτονόμηση της έκθεσης στο έργο του Kazimir Malevich, Vladimir Tatlin και El Lissitzky. Η αποδόμηση του μουσείου στο Merzbau του Kurt Schwitters. 

4.- Από εντοπισμένα στον τόπο Ready-mades στη «σκηνοθετημένη» έκθεση στο έργο του Marcel Duchamp. Τα περιβάλλοντα των σουρρεαλιστών στο έργο του Salvador Dali. 

5.- Η εγκατάσταση ως θεατρικό tableau στα πλαίσια της Pop Art (Claes Oldenburg) και του νέου ρεαλισμού (Arman). 

6. Η δημιουργία περιβάλλοντος (environment) στο έργο του Allan Kaprow, της ομάδας Gutai και καλλιτεχνών της Arte Povera. 

7. Η ενεργοποίηση του εκθεσιακού χώρου μέσω της επεμβατικής παρουσίας καλλιτέχνη στο έργο του Joseph Beuys και του Yves Klein και των καλλιτεχνών του Fluxus. 

8. Η δημιουργία έργου προσδιορισμένο σε συγκεκριμένο τόπο (site specificity) στο έργο του Robert Morris, του Richard Serra και του Robert Smithson. 

9. Η αποδόμηση του χώρου και η κριτική θεσμών (institutional critique) στο έργο του Gordon Matta-Clark, Michael Asher, Daniel Buren και Marcel Broodthaers. 

10. Η εγκατάσταση ως πειραματική διάταξη (Art and Technology). Η δημιουργία μηχανισμών επηρεασμού της αντίληψης στο έργο του Bruce Nauman και Dan Graham και η εγκατάσταση ως δυνατότητα δράσης του θεατή Vito Acconci. 

11. Η εγκατάσταση ως αφήγηση στο έργο του Ilya Kabakov. Το νέο αισθητικό παράδειγμα των βίντεο-εγκαταστάσεων.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ  

Bishop, Claire (επ.), Participation, Μασαχουσέτη, Λονδίνο: MIT Press, 2006.

Bishop, Claire, Installation Art, Λονδίνο, Νέα Υόρκη : Routledge 2005.

Celant, Germano, Artspaces, In: Studio International, Sept./Oct. 1975, Vol. 190, Nr. 977, S. 116-123. Coulter-Smith, Graham, Deconstructing Installation Art. The End of the Old Avant-Garde and the Beginning of the New, Pre-Publication Manuscript, 2006.

Crimp, Douglas, On the Museum’s Ruin, Mασαχουσέτη, Λονδίνο: MIT Press, 1993, 2000.

Deutsche, Rosalyn, Evictions: Art and Spatial Politics, Mασαχουσέτη, Λονδίνο, 1996.

Kwon, Miwon, One Place after Another. Site-Specific Art and Locational Identity, Mασαχουσέτη, Λονδίνο: MIT Press, 2002.

O’ Doherty, Brian, Inside the White Cube, The Ideology of the Gallery space, Μπέρκλευ: University of California Press, 2000.

On Installation, Oxford Art Journal, vol. 24 (no. 2), 2002.

Oxley, Nicola, Oliveira, Nicolas de, Petry, Michael, Installation Art, Λονδίνο: Thames & Hudson, 1994 Oxley, Nicola, Oliveira, Nicolas de, Petry, Michael, Τhe Empire of the Senses. Installation Art in the New Millennium, Λονδίνο: Thames & Hudson, 2003.

Reiss, Julie H., From Margin to Center. The Spaces of Installation Art, Mασαχουσέτη, Λονδίνο 2000 Δασκαλοθανάσης, Νίκος (επιμέλεια, εισαγωγή), Από τη μινιμαλιστική στην εννοιολογική τέχνη : μια κριτική ανθολογία, Αθήνα : Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, 2006. 

Μπαχτσετζής, Σωτήρης, Από την έκθεση μοντέρνας τέχνης στη σύγχρονη εγκατάσταση: Η καλλιτεχνική ιδιότητα σε μετάβαση, στο: Δασκαλοθανάσης, Νίκος (επ.), Προσεγγίσεις της καλλιτεχνικής δημιουργίας από την Αναγέννηση εως τις μέρες μας, Αθήνα: Νεφέλη, 2006, σ. 557-578.

Berber, Stephen, Projected Cities. Cinema and Urban Space, Λονδίνο: Reaktion 2002.

Casey, Edward S., The Fate of Place, A Philosophical History, Μπέρκλευ: University of California Press, 1997.

Damisch, Hubert, Skyline. The narcissistic City, Stanford University Press, 2001.

Doreen Massey, Philosophy and Politics of Spatiality, Τμήμα Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, Αθήνα: Παπασωτηρίου , 2001.

Frampton, Kenneth, Studies in Tectonic Culture: The Poetics of Construction in Nineteenth and Twentieth Century Architecture, Κέμπριτζ: MIT Press 1996.

Giedion, Sigfrid, Space, Time and Architecture: The Growth of a new Tradition, Harvard, 1967.

Massey Doreen B., Space, place and gender, Cambridge : Polity Press, 1994.

Massey, Doreen B., For Space, Λονδίνο: Sage, 2005.

Massey, Doreen Barbara, For Space, London: Sage, 2006.

Vidler Anthony, The architectural uncanny: essays in the modern unhomely, Cambridge, MA ; London : MIT, 1992.

Vidler Anthony, Warped space: art, architecture, and anxiety in modern culture, Cambridge, Mas. ; London, UK : MIT, 2000.

Αρχιτέκτονες, (Αρχιτεκτονική – Χώρος – Κινηματογράφος), τ. 53, Σεπ. Οκτ. 2005. 

Αρχιτέκτονες, (Αστικά Κενά), τ. 55, Ιαν. Φεβρ. 2006.

Σταυρίδης, Σταύρος, Από την πόλη οθόνη στην πόλη σκηνή, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2002. Τερζόγλου, Νικόλαος-Ίων, Ιδέες του Χώρου στον Εικοστό Αιώνα, Αθήνα: Νήσος, 2009. Τουρνικιώτης Παναγιώτης, Ιστοριογραφία της Μοντέρνας Αρχιτεκτονικής, Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 2002.