ΤΕΧΝΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΩΡΟ

Μια από της σημαντικότερες κατηγορίες έργων στον 20ο αιώνα αφορά εικαστικά έργα που είτε ενσωματώνονται απλώς χωρικά στον δημόσιο χώρο, είτε πραγματεύονται την ίδια την έννοια της δημοσιότητας, την ίδια την έννοια της δημόσιας σφαίρας. Ιδιαίτερα κατά την έλευση των Νέο-πρωτοποριών η τέχνη στο δημόσιο χώρο δεν ταυτίζεται με τη «γλυπτική επένδυση» του δημόσιου χώρου, κυρίως ως μνημειακή γλυπτική. Η μετατόπιση που γίνεται στην τέχνη από το 1960 και μετά σε σχέση με όρους όπως το «πολιτικό» και η «σχέση τέχνης και κοινού» οδήγησε στη σύγχρονη εποχή του καλλιτεχνικού ακτιβισμού, της δημόσιας και κοινοτικής τέχνης, ή ακόμα στην εποχή της λεγόμενης «κοινωνικής στροφής» της τέχνης. Τα έργα αυτά έχουν είτε μόνιμο, είτε εφήμερο χαρακτήρα, ενώ πραγματοποιούνται στα πλαίσια θεσμοθετημένων εκθέσεων (δημόσιοι διαγωνισμοί, μεγάλες καλλιτεχνικές διοργανώσεις) ή εναλλακτικών / μη θεσμοθετημένων πρότζεκτ παρεμβατικού χαρακτήρα. Η τέχνη στο δημόσιο χώρο συμπεριλαμβάνει έργα διαφορετικών μέσων, όπως αντικείμενα, εγκαταστάσεις τέχνης, βίντεο- και ηχητικές εγκαταστάσεις, έντυπο υλικό ή ψηφιακή τεχνολογία, καθώς και αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις, δράσεις, περφόρμανς, προσιδιάζον στον τόπο και στις περιστάσεις έργο (site-specific, context-specific), συμμετοχικά ή σε συσχέτιση με το κοινό πρότζεκτ. Αναλόγως και η έννοια του δημόσιου χώρου δεν αναφέρεται μόνο στον φυσικό χώρο, αλλά και σε δυνητικούς «χώρους» όπως των ΜΜΕ, του διαδύκτιου κτλ. Το μάθημα πραγματεύεται την ιστορία και θεωρία της τέχνης που κατατάσσεται στην κατηγορία του δημόσιου χώρου όσο και τις ανθρωπολογικές και κοινωνικοπολιτικές συνιστώσες που σχετίζονται μ’ αυτήν, ενώ θέτει κριτικά τα ερωτήματα «τί μπορεί να σημαίνει δημόσια τέχνη σήμερα» και «πώς άλλαξε το περιεχόμενο της έννοιας αυτής στην πορεία του χρόνου». Το μάθημα «Τέχνη στο δημόσιο χώρο. Ιστορία – Θεωρία» διεξάγεται σε συνδυασμό με το μάθημα «Πρακτικές Τέχνης στο Δημόσιο Χώρο» και λόγω ανάλογης θεματολογίας προτείνεται η ταυτόχρονη παρακολούθηση των δύο μαθημάτων κατά τη διάρκεια του εξαμήνου.

Βασικές επί μέρους περιπτωσιολογικές αναλύσεις: 

1.- Η τέχνη στο δημόσιο χώρο/ή τέχνη δημοσίου ενδιαφέροντος(;) Εισαγωγή σε βασικές έννοιες: δημόσιος χώρος, δημόσια σφαίρα, κοινό και κοινότητα: Jürgen Habermas, Richard Sennett, Marc Augè, Guy Debord, Jacques Rancière. 

2.- Η σχέση αντικειμένου και χώρου στην Minimal Art. Τόπος και μη-τόπος ως κατηγορίες του έργου τέχνης. Η εφεύρεση της τοποειδούς τέχνης (site-specific) και η παράμετρος «θεατής». Το έργο τέχνης εκτός εκθεσιακού χώρου (η περίπτωση Robert Smithson). 

3.- Διαχείριση της μνήμης, εκδημοκρατισμός ή εξωραϊσμός: από την έννοια του μνημείου στο sculpture park και sculpture boulevard και η μετάβαση τους στο project: «Sculpture in Environment» (1967) στη Νέα Υόρκη, «Sonsbeek ’71» (1971) στο Emmen, «Umwelt-Akzente» (1970) στο Monschau, «When Attidutes Become Form» (1968) στη Βέρνη, «Documenta 8 (Projectbereich)» (1987) στο Kassel και η πρόσφατη περίπτωση «Athens by Art» (2004) στην Αθήνα 

4.- Η πόλη ως θέμα σε εκθέσεις στο δημόσιο χώρο: «Nachtregels/Nightlines» (1991) στην Ουτρέχτη, «Bezugspunkte 38/88» (1988) στο Graz, «Endlichkeit der Freiheit» (1990) στο Βερολίνο, «Places with a Past» (1991) στο Charleston 

5.- Η πολιτικοποίηση της τέχνης σε δημόσιο χώρο: η περίπτωση του «Titled Arc» (1981-1989) του Richard Serra, «Bronx Project» του John Ahearn (1981-1985) «The Homeless Projection: A Proposal for the City of New York» του Krzysztof Wodiczko (1986) / Hans Haacke, Shapolsky et al. Manhattan Real Estate Holdings, a Real-Time Social System, as of May 1, 1971 

6.- Τέχνη ως κοινωνικός χώρος και σωματική, παρεμβατική δράση. Από τη δημόσια, συλλογική δράση στα πλαίσια της ψυχογεωγραφίας των υπερρεαλιστών στην έννοια της περιπλάνησης των καταστασιακών και λετριστών. Σωματική Τέχνη στον Vito Acconci, Marina Abramomic, Happening στον Alan Kaprow, Σύγχρονες μορφές ψυχογεωγραφίας και σωματικής παρέμβασης: Sophie Calle, Francis Alys, Gabriel Oroszco. 

7.- Παρεμβάσεις στον χώρο ως προσιδιάζον στον τόπο και στις περιστάσεις έργο και τέχνη ως κριτική εκθεσιακών θεσμών: το έργο των Gordon Matta-Clark, Daniel Buren, Michael Asher, η έννοια της σωματικής δράσης στην τέχνη της γης στο έργο των Richard Long και Robert Smithson

8.- Community based art: από τον τόπο στην κοινότητα: Ο επαναπροσδιορισμός της τέχνης στο δημόσιο χώρο ως new genre public art και η περίπτωση «Culture in Action» (1993) Σικάγο, Συμμετοχικές μορφές τέχνης: : «The Chicago Urban Ecology Group» (1993) του Mark Dion και «Street-level Video» 

9.- Ανάπλαση και επανασχεδιασμός του αστικού δημόσιου χώρου – τέχνη ως κοινωνική πολιτική: η περίπτωση Arts for Transit (ΜΤΑ- Metropolitan Transit Authority) (1985) στον υπόγειο σιδηρόδρομο της Νέας Υόρκης (Valerie Judon, «Long Division» (1988) στον σταθμό 23rd/Lexington), η περίπτωση του Jackson Park στη Νέα Υόρκη (1991) και η περίπτωση της αυτοδιαχειριζόμενης ανα\άπλασης του Park Fiction (1994-) στο Αμβούργο 

10.- Η εφεύρεση εφήμερων κοινοτήτων και η κριτική της αυθεντίας του καλλιτέχνη: «το «Bataille Monument» (2002) του Thomas Hirschhorn, η περίπτωση του «Τ.Α.Μ.Α.» (1998-2006) της Μαρίας Παπαδημητρίου 

11.- Τέχνη σε συσχέτιση με το κοινό (Relational Aesthetics), «Untitled» (1996) του Rirkrit Tiravanija, «Riesenpsychotank» (1999) του Carsten Höller, «Crazy Tourist» (1991) του Gabriel Orozco, «Turkish Jokes» (1994), του Jens Haaning, «Smashed Parking» (1994) των Jes Brinch και Henrik Plenge Jakobsen / Τέχνη ως συμβιότητα (Conviviality) 

12.- Δημόσιες δράσεις του καλλιτέχνη ως παροχή υπηρεσιών: Mierle Laderman Ukeles «Touch Sanitation» (1978), Andrea Fraser: «Museum Highlights: A Gallery Talk» (1989), Christine Hill «Volksboutique» (1997), Josh Greene «Service-Works» (2006)/ Τέχνη ως κοινωνική corporate identity: Οι περιπτώσεις «Superchannel» και «Supercopy/Guaraná Power» της ομάδας Superflex. Τέχνη ως κοινωνικό design: η περίπτωση της ομάδας Studio Acconci και της ομάδας Atelier Van Lieshout 13.- Τηλεοπτικός χρόνος και διαδικτυακός τόπος ως δημόσιος χώρος: «Telex: Q&A» (1971) στα πλαίσια του Experiment in Art and Technology, «Fernsehgalerie Gerry Schum – Land Art» SFB Βερολίνο 15.4.1969, «Synthetic Performances» των Eva και Frank Mattes aka 0100101110101101.org (http://www.0100101110101101.org/)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 

Alberro, Alexander, Conceptual Art and the Politics of Publicity, Cambridge, Mass.: MIT Press, 2004.

Ammann, Jean-Christophe, et.al., Plädoyer für eine neue Kunst im öffentlichen Raum, in: Parkett, Nr. 2, 1984, pp. 4-35.

Bishop, Claire (ed.), Participation, Cambridge, Mass.: MIT Press, 2006. 

Bishop, Claire, Antagonism and Relational Aesthetics, OCTOBER 110, Fall 2004, pp. 51–79. 

Bourriaud, Nicolas, Relational Aesthetics, Dijon: Presses du Reel, 1998.

Büttner, Claudia, Art Goes Public. Von der Gruppenausstellung im Freien zum Kunstprojekt im nichtinstitutionellen Raum, München: S. Schreiber Verlag,1997.

Coverley, Merlin, Psychogeography, Pocket Essentials, 2006.

Crimp, Douglas, Lawler, Louise [Ill.], On the museum's ruins, Cambridge, Mass.: MIT Press, 1993. 

De Certeau, Michel, The Practice of Everyday Life, Berkeley: University of California Press, 1984.

Debord, Guy, Κοινωνία του θεάματος, Αθήνα: Διεθνής Βιβλοθήκη, 2000.

Deutsche, Rosalyn, Evictions: art and spatial politics, Cambridge, Mass.: MIT Press, 1996.

Douglas Crimp, Barbara Kruger, Krzysztof Wodiczko, “Strategies of Public Address: Which Media, Which Publics?”, in: Foster, Hal (ed.), Discussions in Contemporary Culture, Dia Art Foundation, 1987.

Finkelpearl, Tom, Dialogues in public art, Cambridge, Mass.: MIT Press, 2001.

Foster, Hal, “The Artist as Ethnographer”, The Return of the Real: The Avant-Garde at the End of the Century, Cambridge, Mass.: MIT Press, 1996.

Habermas, Jürgen, Αλλαγή δομής της δημοσιότητας, Αθήνα: Νήσος, 2007.

Internationale Situationniste, Το αισθητικό και το πολιτικό. Ανθολογία κειμένων από την Cobra στην Καταστασιακή Διεθνής, Αθήνα: Ελεύθερος Τύπος, 1996.

Jaar, Alfredo, The Fire This Time. Public Interventions 1979-2005, Milano: Charta 2005.

Kelley, Jeff (ed.), Essays on the Blurring of Art and Life, Allan Kaprow, Berkeley: University of California Press, 1993.

Kester, Grant, “Aesthetic Evangelists: Conversion and Empowerment in Contemporary Community Art”, Afterimage (Jan. 1995), σ. 5-11.

Kwon, Miwon, One Place After Another, Cambridge, Mass.: MIT Press, 2003.

Lacy, Suzanne (ed) Mapping the Terrain: New Genre Public Art, Bay Press, 1995.

Latour, Bruno, Peter Weibel (ed.), Making Things Public. Atmospheres of Democracy, Cambridge, Mass.: MIT Press, 2005.

Lippard, Lucy, Six Years: The Dematerialization of the Art Object from 1966 to 1972, Berkeley: Univ. of California Press, 1973.

Möntmann, Nina, Art and its Institutions, London / Helsinki: Black dog Publishing & Nifca 2005.

Mouffe, Chantal, For an Antagonistic Public Sphere, in: Democracy Unrealized, Documenta 11, Ostfildern-Ruit: Hatje Cantz, 2002. 

O’ Doherty, Brian, Inside the White Cube: The Ideology of the Gallery Space, Berkeley/ Los Angeles: University of California Press, 1999.

Rancière, Jacques, The Emancipated Spectator, Artforum, March 2007, σ. 252-285.

Raunig, Gerald, Art and Revolution. Transversal Activism in the Long Twentieth Century, Cambridge, Mass.: MIT Press, 2007.

Sennett, Richard, Η τυραννία της οικειότητας, Αθήνα: Νεφέλη, 1999.

Warner, Michael, Publics and Counterpublics, Cambridge, Mass.: MIT Press, 2002.

Weyergraf-Serra, Clara, Martha Buskirk (ed.), The Destruction of Tilted Arc: documents, Cambridge, Mass.: MIT Press, 1991.

Δασκαλοθανάσης, Νίκος (επιμέλεια, εισαγωγή), Από τη μινιμαλιστική στην εννοιολογική τέχνη: μια κριτική ανθολογία, Αθήνα : Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών , 2006.

Καραμπά, Ελπίδα, Δημόσια Τέχνη Σχεσιακού Τύπου. Ο επιμελητής στην αναζήτηση της θεωρίας, (αδημοσίευτη ανακοίνωση) "Σύγχρονη Τέχνη και Δημόσιος Χώρος", συμπόσιο AICA Hellas, Ινστιτούτο Γκαίτε Αθήνα, 10-11 Δεκεμβρίου 2005.

Σταφυλάκης, Κώστας, Η Δημόσια Τέχνη ενώπιον των μεγάλων-διεθνών καλλιτεχνικών διοργανώσεων του 21ου αιώνα. Πολιτικά και επιμελητικά ερωτήματα, (αδημοσίευτη ανακοίνωση), “ΝΟΣ(Τ)ΟΣ ΤΟΥ ΟΙΚΟΥ, Αρχιτεκτονική, καλλιτεχνικές πρακτικές και δημόσιος χώρος”, ημερίδα Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, 17 Ιανουαρίου 2008.

Σταφυλάκης, Κώστας, Η Έννοια του Πολιτικού στη θεωρία της Δημόσιας Τέχνης, (αδημοσίευτη ανακοίνωση) "Σύγχρονη Τέχνη και Δημόσιος Χώρος", συμπόσιο AICA Hellas, Ινστιτούτο Γκαίτε Αθήνα, 10-11 Δεκεμβρίου 2005.