ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ

Κατά τη ρήση του Φουκώ αν ο 19ος αιώνας είναι η εποχή της ιστορίας, τότε ο 20ος είναι η εποχή του χώρου. Όντως η νεωτερική θεωρητικοποίηση του χώρου οδήγησε κυρίως στην διάρκεια του 20ου αιώνα σε διαφορετικές εννοιολογήσεις του, σε έρευνα της κοινωνικής κατασκευής και των συμβάσεων του. Η θεωρητική κατασκευή εννοιών περί χώρου δεν συμβάδισε μόνο με την επανεξέταση γλωσσικών νοηματοδοτήσεων, αλλά οδήγησε ταυτόχρονα στη δημιουργία νέων τρόπων θεώρησης της πραγματικότητας. Οι φαινομενολογικές θεωρήσεις της χωρικότητας και εντοπιότητας, η γεωγραφία των κοινωνικών σχέσεων, η αστική κοινωνιολογία, πολιτισμικές τοπογραφίες, αναλύσεις κοινωνικών, τεχνολογικών, πολιτικών τόπων και μη-τόπων, προσεγγίσεις της έμφυλης διάστασης του χώρου όπως και αισθητικές θεωρήσεις της αναπαράστασής και αντίληψής του μας οδήγησαν στο να αντιλαμβανόμαστε την έννοια του χώρου ως ζήτημα που υπερβαίνει τους επιστημολογικούς διαχωρισμούς καθιστώντας τον το πλέον ιδανικό ερμηνευτικό μέσο σύγχρονου πολιτισμού.

Το μάθημα βασιζεται στην κριτική διερεύνηση βασικών θεωριών και εννοιολογικών μετασχηματισμών της ιδέας του χώρου στον 20ο αιώνα μέσα από ένα διεπιστημονικό πρίσμα μελέτης. Ταυτόχρονα με την τυπολογική σχηματοποίηση βασικών κατηγοριών και εννοιών περί χώρου στη βάση πρωτότυπων κειμένων επιχειρείται και η ερμηνευτική προσέγγιση επιλεγμένων αρχιτεκτονικών και εικαστικών έργων με στόχο την ανάδειξη της σημασίας τους για την κατανόηση εκείνων των εννοιολογικών παραμέτρων που διαμορφώνουν σύγχρονες νοηματοδοτήσεις περί χωρου. Τα παραδείγματα αυτά χρησιμοποιούνται περιπτωσιολογικά (νοούμενα ως ενδεικτικά αρχέτυπα της νεωτερικής κατάστασης) για να τεθούν ερωτήματα σχετικά με το σύνθετο ζήτημα του «χώρου» και τις διαφορετικές του εκφάνσεις. Το μάθημα θα επεκταθεί σε θεωρητικές και πρακτικές προσεγγίσεις του πολιτικού, της τέχνης σχεσιακότητας, της σχέσης τέχνης και αρχιτεκτονικής, της σχέσης χώρου, οπτικής αντίληψης, σωματικής εμπειρίας και αναπαράστασης. Γϊνεται αναφορά στον τρόπο με τον οποίο βιώνουμε τον αστικό χώρο ως εδαφική, κοινωνική, ιδεολογική και αισθητική κατασκευή και στον βαθμό στον οποίο αυτές οι κατασκευές συμβάλλουν στην παραγωγή της νεωτερικής καθημερινότητάς, με την συνεχή διαπραγμάτευση των αντιθετικών σχέσεων ιδιωτικό-δημόσιο, πόλη-κατοικία, σώμα-ταυτότητα, πραγματικό-δυνητικό κτλ.

Τα παραδείγματα προς ανάλυση περιλαμβάνουν τις ακόλουθες κατηγορίες: 

1.- το εσωτερικό (Haus Ur του Schneider, Το μάθημα μουσικής του Vermeer, εσωτερικά των Melsheimer και Henning, The House της Ahtila, House of Future 1959 των Smithson, Monsanto House, Περίπτερο L’ Esprit Nouveau, Space House του Kiesler, Salon Bienert του Mondrian, Capsules της Ziettel, Space Odyssey 2001 του Kubrick, η έπαυλη Berghof, Zabriskie Point του Antonioni) 

2.- σκηνοθεσία της μνήμης (προθήκες Wunderkammer, το μουσείο Soane, Crystal Palace του Paxton και διεθνείς εκθέσεις, στοές, τα πολυκαταστήματα Wertheim και Goum, Glimpses of the USA των Eames, εγκαταστάσεις-εκθέσεις του Broodthaers) 

3.- θέατρο της απορρόφησης (παραδείγματα γοτθικού ναού, ψευδαισθιακή αρχιτεκτονική του Μπαρόκ, θέατρο του Semper, πανόραμα του Barker, Totaltheater του Gropius, κινηματογράφος, VR-εγκαταστάσεις), 

4.- ολοκληρωτικές φαντασίες – ουτοπίες προόδου (επαναστατικός νεοκλασικισμός, πανόπτικον και Familistere , Σκηνικά από το Metropolis του Fritz Lang, Unité d'Habitation (Βερολίνο) 1957 και Highway City του Le Corbusier, Buckminster Fuller, GM Futurama στην 1939 διεθνή έκθεση η Νέα Βαβυλώνα του Constant, Space Odyssey 2001 του Kubrik), 

5.- αυθαίρετη επιλογή στην αρχιτεκτονική (Carceri d'invenzione του Piranesi, ο μανιεριστικός κήπος, το Strawberry Hill του Walpole, Colonia Güell του Gaudí, Palais Ideal του Ferdinand Cheval, to Pfaueninsel του Brendel, ο ναός του φωτός του Speer, το Merzraum του Schwitters) 

6.- χαρτογραφήσεις (μεσαιωνικά χειρόγραφα, Site και Non-Sites του Smithson, Μνημοσύνη του Warburg, Proun Raum του Lisitzky

 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 

Augè, Marc, From Places to Non-Places στο: Non-Places: Introduction to an Anthropology of Supermodernity, Λονδίνο: Verso, 1995, σ. 75-120.

Bachelard, Gaston, Εισαγωγή, Το Σπίτι, από το Υπόγειο ως τη Σοφίτα και το νόημα της καλύβας. Η διαλεκτική του έξω και του μέσα, στο: Η ποιητική του χώρου, Αθήνα: Χατζηνικολή, 1992, σ. 30-65.

Baudrillard, Jean, Nouvel, Jean, Τα Μοναδικά Αντικείμενα, Αρχιτεκτονική και Φιλοσοφία, Αθήνα: futura, 2005.

Benjamin, Walter, The Arcades Project, Κέμπριτζ Μασαχουσέτης και Λονδίνο: Belknap Press Harvard University, 1999.

Boccioni, Umberto, The Plastic Foundations of Futurist Sculpture and Painting (1913), στο Umbro Apollonio Futurist Manifestos, Λονδίνο: Thames and Hudson, 1973, σ. 88-90.

Certeau, Michel de, Επινοώντας την καθημερινή ζωή: Η πολύτροπη τέχνη του πράττειν, Αθήνα: Σμίλη, 2010.

Crary, Jonathan, The Camera Obscura and its Subject, στο: Techniques of the observer: on vision and modernity in the nineteenth century, Cambridge, Mass. : MIT Press, 1992, σ. 25-66.

Deleuze, Gilles, Guattari, Felix, 1440: The Smooth and the Striated [Το λείο και το εγχάρακτο], στο: A thousand plateaus: capitalism and schizophrenia, London :Continuum , 2002, σ. 474-500.

Einstein, Albert, The Problem of Space, Ether and the Field in Physics, στο: Hughett, Nick, Space from Zeno to Einstein. Classic Readings with a Contemporary Commentary, Κέμπριτζ: MIT Press, 1999, σ. 253-260.

Flusser, Vilém, Designing Cities, στο: Writings, Μινεάπολης: University of Minnesota Press, 2004, σελ. 172-180.

Foucault, Michel, Περί άλλων χώρων, στο: Ετεροτοπίες. 1 Μπιενάλε Θεσσαλονίκης, κατ. έκθ., Θεσσαλονίκη, 2007.

Foucault, Michel, Χώρος, γνώση και εξουσία, στο: Εξουσία, γνώση και ηθική, Αθήνα: Ύψιλον, 1997, σ. 51-70.

Heidegger, Martin, Κτίζειν, κατοικείν, σκέπτεσαι, Αθήνα: Πλέθρον, 2008.

Hughett, Nick, Space from Zeno to Einstein. Classic Readings with a Contemporary Cometary, Κέμπριτζ: MIT Press, 1999, σ. 197-202.

Lacan, Jacques, Για το βλέμμα σαν αντικείμενο μικρό a, στο: Το σεμινάριο του Ζακ Λακάν: Βιβλίο XI : Οι τέσσερις θεμελιακές έννοιες της ψυχανάλυσης 1964, Αθήνα : Κέδρος - Ράππα, 1982, σ. 93-156.

Lacan, Jacques, The Topic of the imaginary, στο: Book I: Freud's Papers on Technique, New York: Norton, 1988, σ. 73-88.

Lacan, Jacques, The Mirror Stage as formative of the I Function as Revealed in Psychoanalytic Experience, στο: Ecrits: The First Complete Edition in English, New York: W. W. Norton, 2007, σ. 75-81.

 Leach, Neil, The Architect as Fascist, The Aesthetics of Intoxication, στο: The Anaesthetics of Architecture, MIT Press, 1999, σ. 17-32 και 33-54.

Lefebvre, Henri, The production of space, Oxford : Blackwell, 1991 (εισαγωγή, κεφ. I, 14/15, & I, 17), σ. 1-67.

Lefebvre, Henri, Ο Χώρος, Εκβιομηχάνιση και αστικοποίηση, Η φιλοσοφία και η πόλη, Το δικαίωμα στην πόλη, στο: Δικαίωμα στην πόλη. Χώρος και πολιτική, Αθήνα: Κουκκίδα, 2007, σ. 198-218, 13-42, 43-45, 127-145.

Lissitzky, El, Art and Pangeometry (1925), στο Sophie Lissitzky-Kuppers, El Lissitzky, Life, Letter, Texts, Λονδίνο: Thames and Hudson, 1968, σ. 348-354. 

Merleau - Ponty, Maurice, Η πρόζα του κόσμο, Αθήνα: Νεφέλη, 1991, σ. 61-115.

Merleau - Ponty, Maurice, Προοίμιο στη φαινομενολογία της αντίληψης, Αθήνα: Έρασμος, 2007 

Panofsky, Erwin, Στύλ και έκφραση στον κινηματογράφο, στο: Panofsky, Erwin, F. E. Sparshott , 

Noël Burch , Peter Woolen, · Η δομή, οι κανόνες και οι κώδικες του κινηματογράφου, Αθήνα: Καθρέφτης, 2006, σ. 11-39.

Panofsky, Erwin, Perspective as Symbolic Form, Κέμπριτζ: Zone Books, 1993.

Rohmer, Eric, Cinema, the art of space, στο: The Taste of Beauty, Κέμπριτζ: Cambridge University Press, 1989, σελ. 19-29.

Simmel, Georg, Η κοινωνιολογία του χώρου, στο: Περιπλάνηση στη νεωτερικότητα: Κοινωνιολογικά, φιλοσοφικά και αισθητικά κείμενα, Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 2004, σελ. 143-169.

 Simmel, Georg, Πόλη και ψυχή, Αθήνα: Έρασμος, 1993.

Virilio, Paul, The Overexposed City, στο: Leach, Neil (ed.), Rethinking architecture: A reader in cultural theory, London: Routledge.1997, σ. 381-390.

Μπαλιμπάρ, Φρανσουάζ, Χώρος και Σχετικότητα. Ο Αινστάιν διαβάζει Γαλιλαίο κα Νεύτωνα, Αθήνα: Εστία, 1997

 Berber, Stephen, Projected Cities. Cinema and Urban Space, Λονδίνο: Reaktion, 2002.

Buchanan, Ian, Lambert, Gregg (επ.), Deleuze and Space (Deleuze Connections), Εδιμβούργο: Edinburgh University Press, 2005.

Buck-Morss, Susan, Η διαλεκτική του βλέπειν: Ο Βάλτερ Μπένγιαμιν και το Σχέδιο εργασίας περί Στοών, Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2009.

Casey, Edward S., The Fate of Place, A Philosophical History, Μπέρκλέυ και Λονδίνο: University of California Press, 1997.

Damisch, Hubert, Skyline. The narcissistic City, Στάνφορντ: Stanford University Press, 2001.

Doreen Massey, Philosophy and politics of spatiality, Τμήμα Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, Αθήνα: Παπασωτηρίου , 2001.

Frampton, Kenneth, Studies in Tectonic Culture: The Poetics of Construction in Nineteenth and Twentieth Century Architecture, Κέμπριτζ: MIT Press 1996.

Giedion, Sigfrid, Space, Time and Architecture: The Growth of a new Tradition, Harvard, 1967.

Grosz, Elisabeth, Architecture from the Outside, Essays on Virtual and Real Space, Κέμπριτζ Μασαχουσέτης και Λονδίνο: MIT Press.

2001 Iversen, Margaret, The Discourse of Perspective in the Twentieth Century: Panofsky, Damisch, Lacan, στο: Oxford Art Journal, τ. 28, αρ., 2005, σ. 191-202.

Massey Doreen B., Space, place and gender, Κέμπριτζ: Polity Press, 1994.

Massey, Doreen Barbara, For Space, Λονδίνο: Sage, 2006.

Munder, Heike, Budak, Adam (επ.), Bewitched, Bothered and Bewildered, Spatial Emotions in Contemporary Art and Architecture, Migros Museum für Gegenwartskunst, Ζυρίχη & Laznia Centre for Contemporary Art, Γκτάνσκ, 2003.

Vidler Anthony, The architectural uncanny: essays in the modern unhomely, Κέμπριτζ Μασαχουσέτης και Λονδίνο: MIT, 1992.

Vidler Anthony, Warped space: art, architecture, and anxiety in modern culture, Κέμπριτζ Μασαχουσέτης και Λονδίνο: MIT, 2000.

West-Pavlov, Russel, Space in Theory: Kristeva, Foucault, Deleuze. (Spatial Practices), Λονδίνο: Rodopi, 2009.

Αρχιτέκτονες, (Αρχιτεκτονική – Χώρος – Κινηματογράφος), Τ. 53, Σεπ. Οκτ. 2005.

Αρχιτέκτονες, (Αστικά Κενά), Τ. 55, Ιαν. Φεβρ. 2006.

Σταυρίδης, Σταύρος, Από την πόλη οθόνη στην πόλη σκηνή, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2002.

Σταυρίδης, Σταύρος, Η συμβολική σχέση με τον χώρο, Πως οι κοινωνικές αξίες διαμορφώνουν και ερμηνεύουν τον χώρο, Αθήνα: Κάλβος, 1990. 

Τερζόγλου, Νικόλαος-Ίων, Ιδέες του χώρου στον εικοστό αιώνα, Αθήνα: Νήσος, 2009.

 Τουρνικιώτης, Παναγιώτης, Ιστοριογραφία της μοντέρνας αρχιτεκτονικής, Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 2002.

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

ΜΕΤΑΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ

ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ

ΤΕΧΝΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΩΡΟ